Bu yazımızda elektrik projelerinin en önemli yapıtaşlarından olan tek hat şemaları hakkında konuştuk. Her elektrikçinin muhakkak duyacağı tek hat şemaları projelerimizin olmazsa olmazıdır. Peki tek hat şemaları neyi ifade eder?
Tek hat şeması diğer adıyla kolon şeması, elektrik sistemlerinin öz şekilde ifade edilmesini sağlayan bir plandır. Kurulan yapıdaki elektrik dağıtım sistemini kolayca öğrenebilir, gerekli analizleri ve müdahaleleri tek hat şeması sayesinde kolayca yapabilirsiniz. Dolayısıyla tek şemasını hazırlamak elektrik dağıtım sisteminin tasarımından sonraki olmazsa olmaz bir adımdır. Muhakkak iş teslim planında bulunur. Büyük elektrik dağıtım sistemleri olan tesislerde tek hat şemalarının büyük çıktısı alınıp duvara da asılır. Kritik anlarda, test, servis ve bakım durumlarında hızlıca bu tek hat şemasından da yararlanılır.
İngilizce’de tek hat şeması Single-Line Diagram (SLD) ve One-Line Diagram olarak geçmektedir.
Tek hat şeması en çok tesisatı yapacak teknik kişilerin ve yapıyı işletecek elektrik teknisyenlerinin işine yarar. Bazen bir katın projeleri sayısız paftadan oluşur ve bunların hepsini gözden kaçırmadan uygulayabilmek imkansızdır. Tek hat şemaları sayesinde projeye hakimiyet sağlanır.
Tek Hat Şeması Nasıl Çizilir?
Enerji kaynağından son yük alıcısına kadar tüm sistemi kapsayacak şekilde çizilir. Tek hat şeması hazırlanırken elektrik sisteminin tüm bileşenleri, yedek ve acil sistemler de dahil olmak üzere şema üstünde çizilir. Devre iletkenleri, koruyucu cihazlar güç kaynağından en son yüke kadar ifade edilir. Her bir eleman için sembol kullanılır. Kullanılan her elemanın özellikleri, kablo bağlantıları gibi her veri en sade şekilde tek hat şemasında gösterilmelidir.
Tek hat şemasında en basit DC devreleri veya çok büyük üç fazlı sistemi görebilirsiniz. Fazların yüklenme değerlerini linyeler üzerinde görmeniz enerji dağıtımını düzgün yapmanızı sağlar. Dengeli ve düzenli dağıtılmış bir sistem, gerilim düşümlerinin belirli değerler içerisinde kalmasını sağlar.
Dikkat: İlerleyen zamanlarda tesis üzerinde elektriksel değişiklikler yapılabilir. Bunun etkisi ilk zamanlarda görülmez ama yapılan büyük değişikler ilerleyen zamanlarda olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle dağıtım sisteminde yapılan her değişiklik sistem elemanlarıyla uyumlu şekilde ve bir uzman tarafından yapılmalıdır.
Tek Hat Şeması Nasıl Okunur?
Tek hat şemasını okuyacak veya yorumlayacak kişinin elektrik sistemlerine ve sistem işleyişine hakim olması gerekir. Çünkü tek hat şeması yapıya ait tesisatın nasıl çalıştığını anlatmaktadır. Projede tek hat şemasında kullanılan semboller belirtilir. Bu semboller hemen hemen her tek hat şemasında birbirine benzerdir. Bazen küçük projelerle büyük projelerin gereksinimi farklı olduğundan bazı elemanlar ufak farklılıklarla ifade edilebilir. Örneğin şebeke enerji panosu genel olarak tek bir simgeyken, büyük projelerde şebeke, ups ve generetör gibi farklı enerji kaynakları olduğundan her birinin farklı ifade edilmesi gerekir. Bunlara projenin lejantında verilen sembollerden kolayca hakim olabilirsiniz.
Tek hat şemasını okumak, çizmekten veya tasarlamaktan daha kolaydır. Çünkü çizerken ve tasarlarken sistemin işleyişine tasarlayan kişi karar verir. Dolayısıyla elektrik sistemini her yönüyle kafasında canlandırması gerekir. Özellikle çok büyük projelerde tek hat şemaları büyük olduğu için tek hat şemasını çizmek ve gerekli kontrolleri yapmak günler sürebilir.
Yukarıdaki tek hat şemasında birçok elemanı görebilirsiniz. Sol tarafta yukarıdan aşağıya doğru yüksek gerilim hücreleri, orta gerilim hücreleri ve alçak gerilim dağıtım panoları görülmektedir. Bu hücrelerin iç yapısı, kaynağı veya beslediği diğer elemanı görebilirsiniz. Başlangıç en yukarıdan yani ana generatörlerden ve trafolardan olmaktadır. En son beslediği kaynaklara doğru tek hat şeması ilerlemektedir. Ana kaynaklar, son olarak alçak gerilim sürücülerini, MCC’leri, alçak gerilim şalt tesisini vb. beslemektedir. Bu şemada bulunan tüm semboller muhakkak şemanın yanında belirtilir. Zaten teknik kişiler okul çağından itibaren bu sembollere aşina olduğundan, yeni bir sembolle karşılaşmadığı müddetçe sembol listesine bakma ihtiyacı bile duymaz.
Yenilere Öneri: Elinizde bulunan bir tek hat şemasını sembol listesine bakarak yorumladıktan sonra bir mühendis veya teknisyenle yorumlarınızı karşılaştırın. Böylece tek hat şemasını en hızlı şekilde öğrenmiş olursunuz. Çevrenizden edindiğiniz farklı projelerin tek hat şemalarını incelemek, ilerleyen süreçte tasarlayacağınız tek hat şemalarına büyük faydası olur.