Elektrik motoru yapısı itibariyle basit bir mekanizma gibi görünse de arıza konusunda kullanıcıları en çok uğraştıran makinelerden biri. Elektrik motoru arızalarının başında hangileri geliyor ve bu arızaların önüne nasıl geçebiliriz?
Elektrik Motoru Nasıl Çalışır?
Elektrik motoru, elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştürmek için kullanılan bir mekanizmadır. Şu anda basit bir system gibi görünse de, elektrik motorlarının oluşması için 3 biliminsanı bu alanda farklı çalışmalar yaptı. İlk olarak 1820 yılında Danimarkalı biliminsanı Orsted iletkenden geçen akımın manyetik bir alan oluşturduğunu gördü. Faraday ise bu alanın tam tersi olduğunu ortaya atarak 1821 yılında elektrik akımını dönme hareketine çeviren bir aygıt yaptı. Ünlü mucit Tesla temel bir çalışmayla manyetik alanı bularak asenkron motorun oluşmasını sağladı.
Elektrik motoru stator ve rotor olarak 2 kısıma ayrılır. Durağan olan motor kısmı statordur. Gövde içerisindeki oyuklara iletkenler yerleştirilir. Bu iletkenler aracılığıyla akım geçer ve manyetik alan oluşmasına olanak sağlar. Parçanın iç kısmında bakır telden yapılmış sarımlar bulunur. Sarımlar sayesinde gerilim uygulandığında manyetik alan oluşur ve rotor dönmeye başlar.
Rotor, çalışma hareketini sağlayan parçadır. Rotorun dönmesi, oluşan manyetik alana bağlıdır. Bu parça iletkenlerden transfer edilen akımla oluşan manyetik akım etkileşimini sağlar.
Motorların mekanizmasında elektriği oluşturan güç kaynağı, akım ileten kablolar ve mıknatıs bulunur. Yapının içindeki manyetik alan, akım geçen kabloya güç uygular. Bobin yardımıyla bir manyetik alan oluşturulur ve dönme hareketi gerçekleşir.
Klasik elektrik motorları Alternatif Akım Motor AC ve Doğru Akım Motor DA olarak ikiye ayrılır.
AC Motor ve DC Motor
Bu motor tipi alternatif elektrik enerjisini mekanik enerjiye çevirir. Bu motorların asenkron tipleri standarttır; fakat senkron tipi motorlar yüksek güç gerektiren alanlarda kullanılır. Statorları aynı şekildedir. Rotorun çalışma prensibi burada senkron ve asenkron farkını oluşturur. Senkronda rotor kendi başına harekete geçemez ve rotorun sargısı yerine sabit mıknatıslar kullanılır. Asenkron motorda ise sargı sayısı fazladır ve rotora statordan tek akım gider.
Bu motorların hareketi oldukça güçlüdür. Hatta çalışma sırasında kıvılcım oluşması görülebilir. Kolay bir şekilde hızı değişen bu elektrik motoru, yüksek verim gereken alanlarda tercih edilir. Özellikle oto sanayi ve deneme tezgahların sık kullanıldığı görülebilir.
En Çok Karşılaşılan Elektrik Motoru Arızaları
Elektrik motorunda en çok görülen arızaların başında yatak arızaları gelir. Yataklarda ısınma veya aşınma durumunda parça değiştirmekten baka çare yoktur. Bu nedenle periyodik olarak temizlik ve yatak muayenesi yapılmalıdır.
Rulman arızaları, motordaki sürtünme kayıplarına bağlı olarak verimi olumsuz bir şekilde etkiler. Verimi en çok etkileyen bir diğer arıza ise eksenel kaçıklıktır.
Aktarılan güç miktarı kayışların gerginliğine bağladır. Eğer kayışlarda gevşeme olursa sürtünme azalacaktır. Zamanla kayış gerginliği %5 civarında azalır.
Elektrik motoru temiz tutmak olası arızaların önüne geçmenin ilk kuralıdır. Motor pis ve tozlu bir ortamda bırakılırsa özellikle motorun dönen kısmında sıkıntılara neden olabilir. Kirlenmeyi önlemek için herhangi bir kılıf ile kapatmak son derece yanlıştır!
Yatakların bozulması durumunda motor fazla ısınır. Bu nedenle yataklar mutlaka yağlanmalıdır. Yatak arızaları genelde montaj hataları, tozlanma ve rulmanların gevşekliğinden kaynaklanır.
En sık görülen arızlardan biri de motorun fazla yüklenme sonucu yanmasıdır. Unutmayın ki her enerjinin bir kapasitesi vardır, bu nedenle motoru çalıştıran gerilim düzgün olmalıdır. Aşırı ve ani yüklenmeler ayrıca mil kırılmasına neden olabilir.
Elektrik Motoru Bakımı
Elektrik motoru bakımını düzenli bakımlar, ana bakımlar ve arıza bakımları olarak üçe ayırabiliriz. Ana bakımlar ise büyük çaplı, 3 – 5 yılda bir yapılan daha detaylı çalışmalardır.
Elektrik motoru bakımına önce iş güvenliği ile başlıyoruz! Bakım öncesi lütfen ana şalterleri kapatın ve uyarı levhalarınızı yerleştirin! Motorların enerjisini kesin ve koruyucu iş kıyafetlerinizi giyin. Eğer bir kullanım kılavuzu var ise mutlaka çalışmadan önce kılavuzu okuyun.
Düzenli Motor bakımı, en az yılda 1 kere, idealde altı ayda bir yapılması gereken bakımlardır.
Öncelikle aşırı ısınmaya karşı, soğutma sistemi kontrol edilir. Tüm parçaların eksiksiz olduğu tespit edilir ve soğutma sisteminin toz, yağ gibi pisliklerden korunması için önlemler alınır.
Kayışların gerginliği kontrol edilmelidir.
Rulmanlar genelde çok bakım istemez. Fakat rulmanlar dönerken aşırı ses çıkarıyorsa ömürlerini tamamlamış demektir. Rulman gürültülü bir şekilde çalışıyorsa önce kontrol amacıyla eksen düzeltilir. Eğer hala gürültülü çalışmaya devam ediyorsa rulmanlar değiştirilmelidir. Sürtünme yüzeyleri yağlanmalıdır.
Konuyla ilgili daha detaylı bilgi almak için diğer makalelerimize de göz atmayı unutmayın:
Asenkron motorlarda elektriksel arızalar